S t r y p e r is a proposal for the design of the square and metro entrance in Kolonaki, Athens. The design begins with the creation of a continuous field that extents up to the buildings located on all sides of the square. The field is defined by parallel lines that function as a reminder of the ancient traces of agricultural activity that were found during the excavation for the metro entrance. The lines follow the slope of the site. Within the field of the stripes, several islands are located that become independent but at the same time interconnects focal points: An island that hosts the three existing sculptures, another for the metro stairs and for the elevator and a larger one that becomes a ‘square within the square’.
| >>info: | |
| design: | object-e | Dimitris Gourdoukis & Katerina Tryfonidou with Mary Nantsou and Theoni Gkesiou |
| urban planning: | Loukas Triandis |
| transportation specialist: | George Dimitropoulos |
| other specialists: | landscape architect: Filippos Papapetrou / structural engineer: Vasilis Papakonstantinou / mechanical engineer: Christos Argiripoulos / civil engineer: Rita Tzeliou / agriculturist: Konstantina Sertsi / environment design: Lambrini Papakonstantinou |
| date: | 2023 |
Παράρτημα / Τεχνική έκθεση
A.1_ Αναγνώριση ευρύτερης περιοχής
Το Κολωνάκι, μια από τις 129 γειτονιές του Δήμου Αθηναίων, εντάσσεται στη συνοικία Κολωνάκι-Λυκαβηττός της 1ης Δημοτικής Κοινότητας του Δήμου. Η πλατεία Φιλικής Εταιρείας αποτελεί τον κεντρικό δημόσιο χώρο της περιοχής του Κολωνακίου στο κέντρο της Αθήνας. Ο υπερτοπικής κεντρικότητας χαρακτήρας της, την έχει εξελίξει σε έναν ιδιαίτερα σημαντικό δημόσιο χώρο του κέντρου της Αθήνας τόσο λόγω της θέσης της αλλά και της ιστορίας των κοινωνικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών της.
Η εγγύτητα της πλατείας με κτίρια που απαρτίζουν το διοικητικό, πολιτικό και πολιτειακό κέντρο της Αθήνας, η άμεση σύνδεση της με μεγάλης κλίμακας ενότητες πρασίνου, καθώς επίσης και η κοντινή της απόσταση από σημαντικές χρήσεις πολιτισμού υπερτοπικής σημασίας, τονίζουν ακόμα περισσότερο την σημασία της πλατείας για την ευρύτερη περιοχή στην οποία εντάσσεται.
Η ευρύτερη περιοχή που περιβάλλει την πλατεία Φιλικής Εταιρείας είναι πολυλειτουργική ως προς τις χρήσεις γης. Χαρακτηρίζεται από υψηλή ανάμιξη χρήσεων, οι οποίες συνδέονται διαχρονικά με υψηλές τιμές γης. Οι θεσμοθετημένες χρήσεις γης, όπως ορίζονται από το ισχύον Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Δήμου Αθηναίων (ΦΕΚ 80Δ/1988), ορίζουν μια ζώνη Τοπικού Κέντρου Γειτονιάς γύρω από την πλατεία. Τη ζώνη αυτή περιβάλλουν περιοχές Γενικής Κατοικίας, ενώ σε πολύ κοντινή απόσταση βρίσκεται η ζώνη του Υπερτοπικού Κέντρου της Αθήνας. Οι ζώνες αυτές αντανακλούν αφενός την πολεοδομική σημασία της πλατείας ως τοπικό κέντρο και, αφετέρου, τη θεσμική υπόσταση της ανάμιξης πολλών και διαφορετικών χρήσεων και λειτουργικών της πόλης.
Παράλληλα, η κεντρική θέση της περιοχής έχει συμβάλλει διαχρονικά στην υψηλή συγκέντρωση γραφειακών χώρων (δικηγορικά γραφεία, ιδιωτικά ιατρεία). Επιπλέον, καταγράφονται «πιάτσες» αναψυχής στους πεζόδρομους περιμετρικά της πλατείας, όπως στης Τσακάλωφ, τη Μηλιώνη, ή κατά μήκος της Πατριάρχου Ιωακείμ.
Η κυρίαρχη κτιριολογική μονάδα είναι η αστική πολυκατοικία του 20ού αιώνα, με ύψος 4-6 ορόφων, με εμπορικές χρήσεις στα ισόγεια, κατοικία μαζί με γραφεία στους ορόφους και ρετιρέ σε υποχώρηση. Διασώζονται και αρκετά νεοκλασικά κτίρια/μνημεία του 19ου αιώνα, ενώ καταγράφονται και ιδιαίτερα αξιόλογα δείγματα μοντέρνας αρχιτεκτονικής της μεσοπολεμικής και μεταπολεμικής περιόδου, συχνά με υψηλής ποιότητας αρχιτεκτονικό σχεδιασμό.
Συνολικά, η περιοχή/γειτονιά του Κολωνακίου χαρακτηρίζεται από συνθήκες αστικότητας αντίστοιχης άλλων ευρωπαϊκών κέντρων πόλης, και διατηρεί τη ζωντάνια της και τη δυναμική των χρήσεων και ποικίλων δραστηριοτήτων.
Η πλατεία Φιλικής Εταιρείας, ως ο κεντρικός δημόσιος χώρος του Κολωνακίου, αποτελεί έναν δημόσιο χώρο μοναδικής σημασίας για την πόλη της Αθήνας λόγω της κεντρικής της θέσης, της ιστορίας και του χαρακτήρα της, του κολλάζ των χρήσεων που την περιβάλλουν, των διασταυρούμενων καθημερινών διαδρομών διαφορετικών κοινωνικών ομάδων (κατοίκων, εργαζομένων, επισκεπτών, περαστικών κ.λπ.). Η μοναδικότητα αυτή προκύπτει και από όλους τους συμβολισμούς και τις πολιτισμικές αναφορές που διαχρονικά συνδέουν την πλατεία αυτή με την πόλη και την κοινωνία της, καθιστώντας την σημείο αναφοράς.
Α.2_ Στόχοι σχεδιασμού
Ο σημαντικός και υπερτοπικός αυτός χαρακτήρας της ευρύτερης περιοχής του Κολωνακίου αναμένεται να ενισχυθεί περαιτέρω με τη λειτουργία του σταθμού Μετρό στην πλατεία Φιλικής Εταιρείας. Βασικός σκοπός σχεδιασμού είναι η ένταξη της νέας πλατείας στον ιστό της πόλης. Στόχοι της παρούσας πρότασης συνεπώς είναι:
• Η δημιουργία νέων ποιοτήτων δημόσιου χώρου που να αντιστοιχούν στον τοπικό και υπερτοπικό χαρακτήρα της πλατείας
• Η οργανική σύνδεση της πλατείας ως ελεύθερου χώρου με το πλέγμα των χρήσεων και δραστηριοτήτων που την περιβάλλουν
• Η λειτουργική οργάνωση των καθημερινών κινήσεων ανθρώπων και οχημάτων, λαμβάνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα της λειτουργίας σταθμού μετρό
• Η αύξηση του πρασίνου και, όπου είναι εφικτό του υψηλού πρασίνου, μέσα και γύρω από την πλατεία με έμφαση στην οικολογική διάσταση
• Η ενίσχυση της βιώσιμης κινητικότητας και ο περιορισμός του χώρου των ΙΧ αυτοκινήτων.
• Η σύνδεση της πλατείας με το λόφο του Λυκαβηττού και τον Εθνικό Κήπο ως δύο ιδιαίτερης ιστορικής και περιβαλλοντικής σημασίας ενότητες
• Η στρατηγική σύνδεση της πλατείας με ένα ευρύτερο δίκτυο ελεύθερων χώρων και διαδρομών πρασίνου και πολιτισμού στο κέντρο της Αθήνας.
Για την διεκπεραίωση τους προτείνονται συνδέσεις πρασίνου, πολιτισμού και καθημερινότητας στην πόλη, οι οποίες συνοψίζονται ως εξής:
1. Η «πράσινη» σύνδεση Λόφος Λυκαβηττού-Εθνικός Κήπος (Β-Ν).
Δημιουργία πορείας «πρασίνου» , η οποία θα ενώνει την πλατεία Φιλικής Εταιρείας με τον Εθνικό Κήπο και το Λόφο του Λυκαβηττού. Η πορεία αυτή θα σηματοδοτείται ως άξονας πρασίνου, πολιτισμού και περιπάτου, μοναδικής σημασίας για το κέντρο των Αθηνών. Η σύνδεση ενισχύεται με την επαναλειτουργία του Θεάτρου του Λυκαβηττού (Σεπτέμβριος 2023) και προοπτική ένταξης της πλατείας σε μια μεγαλύτερη διαδρομή που φτάνει από τον Εθνικό Κήπο στο Ζάππειο, το Ολυμπιείο, το Καλλιμάρμαρο και τον Λόφο Αρδηττού.
Για τον λόγο αυτό προτείνεται ο επανασχεδιασμός των πεζοδρομίων της οδού Κουμπάρη, ώστε να επιτυγχάνεται λειτουργικότερη σύνδεση με τα ήδη πλατιά πεζοδρόμια της Ηρώδου του Αττικού και της Β. Σοφίας.
Βόρεια της πλατείας, η σύνδεση επιτυγχάνεται με μια διπλή αστική ενεργοποίηση: Αφενός μέσω του πεζόδρομου της Τσακάλωφ και της διαπλάτυνσης πεζοδρομίων στην οδό Ηρακλείτου (κομμάτι από Τσακάλωφ ως Σπευσίππου). Αφετέρου μέσω της προτεινόμενης πεζοδρόμησης της οδού Ξάνθου. Και οι δύο εναλλακτικές διαδρομές καταλήγουν στην πλατεία Δεξαμενής μέσω νέων διαβάσεων.
2. Η λειτουργική σύνδεση που ακολουθεί τις υψομετρικές καμπύλες (Α-Ν)
Οι κινήσεις κατά μήκος των οδών Κανάρη-Καψάλη/Καρνεάδου και Κανάρη-Π. Ιωακείμ που διέρχονται από την πλατεία Φιλικής Εταιρείας ακολουθούν τις υψομετρικές καμπύλες και ενδείκνυνται για άνετες αστικές διαδρομές. Εξυπηρετούν τις καθημερινές ανάγκες κατοίκων, εργαζομένων και επισκεπτών, ενώνοντας μεταξύ τους τις χρήσεις εργασίας, εμπορίου, πολιτισμού, αναψυχής, τουρισμού. Οδηγούν προς τα δυτικά στις κεντρικές οδούς Βουκουρεστίου, Ακαδημίας, Πανεπιστημίου, Σταδίου κ.λπ. και προς τα ανατολικά στο Νοσοκομείο Ευαγγελισμός, την περιοχή του ξενοδοχείου Χίλτον και κεντρικές περιοχές κατοικίας.
3. Η αστική σύνδεση Κολωνάκι-Εξάρχεια
Η σύνδεση είναι κατά μήκος της οδού Σκουφά, που αποτελεί έναν αστικό άξονα ιδιαίτερης σημασίας, όπου βρίσκεται ο Ι.Ν. Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτη και χρήσεις εμπορίου, αναψυχής, γραφείων και πολιτισμού – πολλές από αυτές με βάθος χρόνου και ιδιαίτερη ταυτότητα. Ο άξονας εκβάλλει μετωπικά στο κέντρο της πλατείας Φιλικής Εταιρείας στο σημείο όπου τοποθετούνται οι προτομές των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας Εμμανουήλ Ξάνθος, Νικόλαος Σκουφάς και Αθανάσιος Τσακάλωφ. Σε επίπεδο πόλης, ο άξονας αυτός είναι σημαντικός στο βαθμό που ενώνει τις πλατείες Κολωνακίου και Εξαρχείων, ως δύο συζυγείς πλατείες του κέντρου της Αθήνας και διαδοχικοί σταθμοί του Μετρό.
Α.3_ Bασικές αρχές σχεδιασμού
Αφετηρία της σχεδιαστικής διαδικασίας αποτέλεσε το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια κατασκευής του Μετρό, εντοπίστηκε η ύπαρξης αρχαίων λαξευμάτων στο έδαφος. Οι γραμμικές αυτές γεωμετρίες αποτυπώνουν ένα ενιαίο σύστημα καθώς οι χαράξεις τους γίνονται πάνω στην φυσική κλίση του εδάφους, με πλάτος 0,50μ. και μεταξύ τους απόσταση 0,90μ. Η γεωμετρία αυτή αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία ενός επαναλαμβανόμενου μοτίβου το οποίο εκτείνεται στην ευρύτερη περιοχή επέμβασης και αποτελεί βασικό στοιχείο του σχεδιασμού.
Οι λειτουργικές απαιτήσεις του σταθμού του Μετρό σε συνδυασμό με την ανάγκη για δημιουργία ενός βιώσιμου δημοσίου χώρου όρισε την ανάγκη για χωροθέτηση περιοχών με συγκεκριμένες χρήσεις στην νέα πλατεία. Αναλυτικότερα, δημιουργηθήκαν επίπεδα πλατώματα (χώρος μνημείου, σκάλες Μετρό, ασανσέρ, πλατεία), τα οποία συνδέονται χάρη στον άξονα που ενώνει την Ηρώδου Αττικού με τον Λυκαβηττό. Τα πλατώματα αυτά λειτουργούν ως οντότητες γύρω από την κεντρική πορεία, οι οποίες όμως παρουσιάζουν κοινά μορφολογικά στοιχεία. Την εικόνα των «νησιών» σε ένα χωρικό υπόβαθρό συμπληρώνουν χώροι πρασίνου στα δύο άκρα του – και μοναδικά σημεία με βάθος εδάφους ικανό να φιλοξενήσει υψηλή βλάστηση, οι οποίοι δρουν συμπληρωματικά με τον αστικό εξοπλισμό.
Α.4_ Περιγραφή της πρότασης
Σε αρχικό επίπεδο μεγάλωσε το όριο της πλατείας Φιλικής Εταιρείας επί της οδού Π. Ιωακείμ, ενώ οι υπόλοιποι δρόμοι που την περιβάλλουν απέκτησαν ελάχιστο πλάτος (μονή λωρίδα κίνησης) με οριοθετημένες θέσεις για ανεφοδιασμό, στάσεις λεωφορείων και taxi. Κατά συνέπεια μεγάλωσε το πλάτος των πεζοδρομίων της περιοχής, ενώ οι θέσεις στάθμευσης οχημάτων οροθετήθηκαν στις υπόλοιπες οδούς.
Για να οργανωθεί καλύτερα η κυκλοφορία γύρω από την πλατεία επιλέχθηκε η δημιουργία δρόμων ήπιας κυκλοφορίας επί των οδών της Φιλικής Εταιρείας, με υποχρεωτική κυκλική κίνηση μίας κατεύθυνσης. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει την «ενιαία χειρονομία» που απεικονίζει το μοτίβο στο έδαφος, το οποίο σβήνει σταδιακά.
Όσον αφορά την πρόταση, η νέα πλατεία Φιλικής Εταιρείας στο Κολωνάκι θα αποτελεί έναν ανοιχτό δημόσιο χώρο τόσο για τους καθημερινούς χρήστες του Μετρό, όσο και για τους διερχόμενους αλλά και για τους χρήστες της.
Στο επάνω άκρο και απέναντι από Τσακάλωφ δημιουργείται το πρώτο «επίπεδο» στο οποίου υπάρχουν κατά κανόνα τα μνημεία των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας, ενώ παράλληλα το πλάτωμα λειτουργεί και ως σημείο θέας για την ευρύτερη περιοχή, λόγω και της υψομετρικής του στάθμης. Στο σημείο αυτό δημιουργείται και ένα κανάλι νερού το οποίο καταλήγει σε σιντριβάνι.
Το πλάτωμα των κυλιόμενων σκαλών αποτελούν μια ξεχωριστή ενότητα, η οποία θα χρησιμοποιείται κατά βάση από τους χρήστες του Μετρό, όπως αντίστοιχα και ο όγκος του ασανσέρ.
Η ανάγκη για χωροθέτηση ενός ανοιχτού χώρου, δημιούργησε το πλάτωμα στο δεξί άκρο, όπου λόγω και της κρίσης δημιουργήθηκαν και κλιμακωτές βαθμίδες.
Επειδή η έκταση του υπόγειου χώρου της στάσης του Μετρό, δεν επιτρέπει την φύτευση ψηλών δέντρων σε αυτή, δημιουργήθηκαν δύο ενότητες με πυκνή βλάστηση (στις δύο άκρες του βασικού άξονα κίνησης) οι οποίες εμπλουτίστηκαν με καθιστικό εξοπλισμό. Οι φυτεύσεις που επιλέχθηκαν απαρτίζονται από δέντρα που συναντώνται στην ευρύτερη περιοχή (ακακίες, νεραντζιές, ευκάλυπτοι, κουτσουπιές, bauhinia, μανόλιες, σπαζοϊτιές, ψευδοπιπεριές). Στα υπόλοιπα σημεία τοποθετήθηκαν θάμνοι όπως το δεντρολίβανο και η λεβάντα μαζί και με λουλούδια.
Α.5_ Υλικά και κατασκευή της πρότασης
Τα υλικά που επιλέχθηκαν είναι χυτά δάπεδα με αποχρώσεις και κομμάτια μαρμάρου για τον τονισμό της γεωμετρίας του επαναλαμβανόμενου μοτίβου. Παράλληλα η βασική διαδρομή όπως και να «νησιά» έχουν χυτό υλικό με χρωματιστούς αρμούς. Ο αστικός εξοπλισμός αποτελείται από μεταλλικά στοιχεία και μπετόν.
A.6_ Ανταπόκριση πρότασης
Συμπερασματικά, η παρούσα πρόταση λαμβάνοντας υπόψη όλα εκείνα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής καθώς επίσης και τις απαιτήσεις και περιορισμούς που θέτει η νέα στάση του Μετρό, προτείνει μια ιδέα που στόχο έχει την σύνδεση της με όλες τις πτυχές της καθημερινότητας των χρηστών της. Ο σχεδιασμός εξάλλου γίνεται με τρόπο ώστε η νέα πλατεία του Κολωνακίου να αποτελέσει έναν πόλο έλξης για τους χρήστες του Μετρό, τους διερχόμενους αλλά και για τους κατοίκους της περιοχής. Η αναβάθμιση της περιοχής μέσω του σχεδιασμού ενός ανοιχτού δημόσιου χώρου με έντονο χαρακτήρα, θα αποτελεί επομένως ένα νέο διαμορφωμένο χώρο που θα αντιπροσωπεύει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά της περιοχής και θα τα αποδίδει με έναν σύγχρονο τρόπο.